Κατά πόσον η διογκούμενη τάση λήψεως αυτοφωτογραφιών και προβολής τους στο Facebook, αποτελεί ενδεικτικό σημείο ναρκισσιστικής διαταραχής της προσωπικότητας; «Επέστη καιρός της αυτολατρείας», όπως έγραψε ο Παπαδιαμάντης στους «Εμπόρους των Εθνών». Απόφθεγμα που, αν και χρονικά μακρινό, ταιριάζει περιγραφικά στους παρόντες ψηφιακούς καιρούς των αυτοφωτογραφιών
και των ψηφιακών μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Τα εύλογα ερωτηματικά ως προς το κατά πόσον η διογκούμενη τάση λήψεως αυτοφωτογραφιών -των καλούμενων selfies- και εν συνεχεία προβολής
τους στο Facebook, αποτελεί ενδεικτικό σημείο ναρκισσιστικής διαταραχής της προσωπικότητας, έχουν προκαλέσει το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας -που διαπραγματεύεται το θέμα με σχετικά άρθρα- όσο και την ανησυχία πολλών γονιών οι οποίοι βλέπουν καθημερινά τα παιδιά τους να
«υπέρ-ποστάρουν» τις αυτοφωτογραφήσεις τους στο διαδίκτυο, συχνά σε βάρος των δραστηριοτήτων και των υποχρεώσεων της πραγματικής τους ζωής. Η διάγνωση της ναρκισσιστικής διαταραχής
Πρώτα από όλα, για να τεθεί η διάγνωση της ναρκισσιστικής διαταραχής της προσωπικότητας θα πρέπει να διαπιστώνεται ένα διάχυτο πρότυπο μεγαλείου -στη φαντασία ή τη συμπεριφορά-, σε συνδυασμό με την ανάγκη για θαυμασμό και την έλλειψη ενσυναίσθησης -δηλαδή ενδιαφέροντος για τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων. Θα πρέπει, επίσης, να παραβλάπτεται η λειτουργικότητα του ατόμου και να πληρούνται συγκεκριμένα κριτήρια, όπως ισχύει και για άλλες διαταραχές της προσωπικότητας, όπως για παράδειγμα για την παραπλήσια Ιστριονική Διαταραχή της Προσωπικότητας που τη χαρακτηρίζει ένα διάχυτο πρότυπο υπερβολικής συγκινησιακής έκφρασης και επιδίωξης πρόκλησης της προσοχής. Όπως προκύπτει από σχετικές έρευνες, οι γυναίκες έχουν γενικά την τάση να ποστάρουν περισσότερες selfies από τους άνδρες, ενώ θα πρέπει, πριν από κάθε προσπάθεια ευθείας συνδέσεως των selfies με τη ναρκισσιστική διαταραχή να λαμβάνεται υπόψιν
και η γενικότερη τάση των νάρκισσων να ποστάρουν φωτογραφίες στα μέσα κοινωνικής
δικτύωσης. Η συσχέτιση Η αυτο-επάρκεια, η ματαιοδοξία (ιδιαίτερα σε ότι έχει να κάνει με την εξωτερική εμφάνιση), η τάση για ανάληψη ηγετικών ρόλων και η απαίτηση του θαυμασμού των άλλων είναι μερικές από τις περιγραφικές παραμέτρους του ναρκισσισμού, των οποίων η σχέση με
τις selfies επιχειρήθηκε να διερευνηθεί. Οι τρεις τελευταίες ναρκισσιστικές παράμετροι
φαίνεται να εμφανίζουν θετική συσχέτιση με την τάση για διαδικτυακό ανέβασμα
selfies στους άνδρες, ενώ μόνον το στοιχείο της απαίτησης θαυμασμού προκύπτει πως
συνδέεται αιτιολογικώς με το υπερβολικό ποστάρισμα αυτοφωτογραφιών στις γυναίκες.
Μεθοδολογικά χρήσιμος είναι επίσης ο διαχωρισμός των αυτοφωτογραφήσεων σε
ατομικές selfies, σε selfies οι οποίες λαμβάνονται μαζί με κάποιον ερωτικό σύντροφο
και σε ομαδικές selfies, με τις δυο τελευταίες κατηγορίες να αποτελούν περισσότερο
τρόπους σύνδεσης με τους άλλους, παρά ενδείξεις ναρκισσισμού. Όποιος ποστάρει συχνά selfies δεν είναι κατ’ ανάγκη νάρκισσος Θα πρέπει, λοιπόν, να υπογραμμίσουμε πως όποιος ποστάρει συχνά selfies δεν είναι κατ’ ανάγκη νάρκισσος. Από την άλλη μεριά, όμως, θα πρέπει να έχουμε υπόψιν μας πως
ο ναρκισσισμός, λόγω των εγγενών του χαρακτηριστικών προδιαθέτει σε αυξημένα
επίπεδα δραστηριότητας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καθώς και στη χρησιμοπόιησή
τους για τη διατυμπάνιση ενός κατά πολύ περισσότερο εαυτο-προβάλλοντος
περιεχομένου (self-promoting content). Παράλληλα, τόσο το Facebook, όσο και τα υπόλοιπα ψηφιακά μέσα κοινωνικής δικτύωσης ευνοούν, λόγω των δομικών χαρακτηριστικών της λειτουργίας τους, την
αυτο-προβολή, μέσω αυτο-περιγραφών. Ταυτόχρονα, υποθάλπτουν τη μαιταιοδοξία
μέσω των υπερπροβαλλόμενων φωτογραφιών και ευοδώνουν την ανάπτυξη μεγάλου
αριθμού, αλλά ρηχών σχέσεων. Όλα αυτά αποτελούν χαρακτηριστικά που φέρουν έντονη
ναρκισσιστική χροιά. Ναρκισσιστική χειριστικότητα
Ένα άλλο στοιχείο του ναρκισσισμού το οποίο βρίσκει πρόσφορο έδαφος κακοήθους
ανάφυσης και ανάδυσης, εντός του ψηφιακού περιβάλλοντος των ηλεκτρονικών μέσων
κοινωνικής δικτύωσης, είναι η λεγόμενη ναρκισσιστική χειριστικότητα. Η τάση, δηλαδή,
που έχουν οι νάρκισσοι να χρησιμοποιούν τις κοινωνικές, συναισθηματικές και -κατά τα
τελευταία χρόνια- και ψηφιακές τους σχέσεις για την ενίσχυση της αυτοεκτίμησής τους.
Οι εμφανίζοντες, λοιπόν, τα στοιχεία της ναρκισσιστικής διαταραχής της προσωπικότητας
έχουν την τάση να μην εστιάζουν στη διαπροσωπική εγγύτητα και τη ζεστασιά των μακράς
πνοής σχέσεων, ενώ αντίθετα εμφανίζονται πολύ ικανοί στην έναρξη σχέσεων και στη
βραχυπρόθεσμη χρησιμοποίησή τους ώστε να δείχνουν δημοφιλείς, επιτυχημένοι και
υψηλού κοινωνικού status.
Καταλήγουμε, λοιπόν, στο συμπέρασμα πως υπάρχει υπεραντιπροσώπευση του
ναρκισσισμού στα κοινωνικά δίκτυα τα οποία χαρακτηρίζονται παράλληλα -και κυρίως
το Facebook- από την επικυριαρχία της «Φωτογραφίας του Προφίλ» (Profile Picture),
μιας κατεξοχήν φωτογραφίας εαυτού, η οποία αποτελεί ναρκισσιστική προμετωπίδα
αυτο-αντανάκλασης στην ψηφιακή λίμνη της σύγχρονης μυθολογίας των ηλεκτρονικών
μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Σε μία άλλη μελέτη επιχειρήθηκε να συσχετισθούν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του
διαδικτυακού profile ορισμένων χρηστών με τη ναρκισσιστική εντύπωση που αυτά
προκαλούν σε ανεξάρτητους παρατηρητές και με τις καταγραφές των χρηστών αυτών
σε συγκεκριμένο κλινικό ερωτηματολόγιο ανίχνευσης της Ναρκισσιστικής Διαταραχής
Προσωπικότητας (Narcissistic Personality Invetory).
Βρέθηκε, λοιπόν, πως ο αριθμός των διαδικτυακών φίλων, ο αριθμός των αναρτήσεων
στον ψηφιακό «τοίχο» (wall posts), ο αριθμός των ομάδων συμμετοχής του χρήστη και
ο αριθμός των γραμμών στο αυτο-περιγραφικό (about me) κείμενο του προφίλ του
σχετίζονταν στατιστικώς σημαντικά με την ανίχνευση ναρκισσιστικών χαρακτηριστικών.
Τα άτομα, μάλιστα, που σημείωσαν υψηλότερα scores στο Ερωτηματολόγιο
Ναρκισσιστικής Προσωπικότητας εμφάνιζαν υψηλότερη αλληλεπίδραση στο Facebook,
ελκυστικότερες φωτογραφίες προφίλ (profile pictures) και περισσότερο εαυτό-
προβάλλον περιεχόμενο (self-promoting content) στο διαδικτυακό τους προφίλ.
